Vì nụ cười là nước mắt khô mà người đời che lấp đau thương…

Hôm nay là ngày đáng vui: sáng đi thăm chú An Chi, cùng chụp hình, uống cà phê, được nghía tủ sách kỹ hơn, trong đó có một số là "cố nhân" nhắc nhớ về nhà sách Đại Thế Giới, được chú cho chép bản điện tử CĐCT giúp cho việc đọc của mình tiện lợi hơn...; buổi trưa đi gặp mặt một người quen khác, cùng ăn trưa và trao đổi chút ít về chú An Chi. Trên đường về thì ghé nhà sách Fahasa Tân Định mua hai quyển từ điển Nhật - Hán lớn (để dành, vì tới nay chưa biết một chữ tiếng Nhật nào). Giờ thì vừa gõ soạn xong một "đề tài" về tiếng cười cho chính mình và những người có cùng sở thích: Trong gian nan nên cất tiếng cười...

Các sắc thái cười trong tiếng Việt

cười ào, cười ầm, cười ba lơn, cười bát nháo, cười bằng mắt, cười bâng quơ, cười bể bụng, cười bò, cười bò lê bò toài, cười bông lơn, cười bông phèng, cười bù khú, cười chua cay, cười cay nghiệt, cười cong cớn, cười con tinh xé vải, cười cợt, cười cùng cục, cười chạy làng, cười chất chưởng, cười chê, cười chế, cười chết mệt, cười chí chết, cười chỏng gọng, cười chúm chím, cười chữa thẹn, cười dài, cười dâm, cười dê, cười duyên, cười điên, cười đong đưa, cười Đổng Trác, cười đùa, cười đười ươi, cười đứt ruột, cười gằn, cười gian, cười giễu, cười giữ nhịp, cười góp, cười gượng, cười ha ha, cười ha hả, cười hà hà, cười hả hê, cười hé hé, cười hê, cười hề, cười hề hề, cười hể hả, cười hềnh hệch, cười hì hì, cười hoa, cười hơ hớ, cười hớn hở, cười híp mắt, cười hở mười cái răng, cười inh, cười khà, cười khan, cười khanh khách, cười khành khạch, cười khàng khạc, cười kháy, cười khật khưỡng, cười khẩy, cười khì, cười khê, cười khúc khích, cười lả, cười lả lơi, cười lạnh lùng, cười lặng lẽ, cười lẳng, cười lấy lòng, cười lở trôn, cười lơi lả, cười lợm giọng, cười lí nhí, cười mát, cười mắt nhọ, cười méo mó, cười mê hồn, cười mím chi, cười mỉm, cười móm mém, cười mở hàng, cười mũi, cười mủm mỉm, cười nắc nẻ, cười nắc nỏm, cười nhao, cười nhạo, cười nhạt, cười nhăn nhở, cười nhe răng, cười nhí nhảnh, cười nhí nhoẻn, cười nhoẻn, cười no bụng, cười no nê, cười nôn ruột, cười nụ, cười núc, cười nửa miệng, cười nửa nạc nửa mỡ, cười ngả ngớn, cười ngạo nghễ, cười ngặt nghẽo, cười ngậm, cười ngất, cười ngất ngưỡng, cười ngây, cười nghệ, cười nghiêng ngửa, cười ngọt, cười ngộ, cười ngựa, cười nhả, cười nhảnh, cười om, cười ỏn ẻn, cười oang, cười ồ, cười ôn, cười ông ổng, cười tầm phào, cười phà, cười phá, cười pha trò, cười phải gió, cười phào, cười pháo rang, cười phì, cười phổng mũi, cười ra nướt mắt, cười ra rả, cười ran, cười rặt, cười ré, cười rê, cười rộ, cười rôm rả, cười rộn, cười rúc, cười rúc rích, cười ríu rít, cười rục, cười ruồi, cười sặc sụa, cười sằng sặc, cười tầm phào, cười tận mang tai, cười thầm, cười thơn thớt, cười tí toét, cười tình, cười tít mắt, cười tíu tít, cười tíu tóm tém, cười to, cười toáng, cười toạc, cười tràn, cười Trình Giảo Kim, cười trêu ngươi, cười trộm, cười trống không, cười trơ, cười trong trẻo, cười tuếch toác, cười tủm, cười tủm tỉm, cười tươi, cười tươi như hoa, cười tươi như mếu, cười tươi rói, cười vãi đái, cười vào mũi, cười vặt, cười vo, cười vô duyên, cười vô tội vạ, cười vua Trụ, cười vung, cười vụng, cười xả láng, cười xé ruột, cười xí xóa, cười xỏ xiên, cười xòa, cười xởi lởi, cười xuân, cười xuê xoa, cưới ý nhị, cười yêu [1]

cười ầm, cười ba ngoe, cười bả lả, cười bao biếm, cười bí hiểm, cười bỡn, cười cắm cắt, cười cợt, cười cười, cười chê, cười chớt nhả, cười chúm chím, cười dã lã, cười dài, cười duyên, cười đùa, cười gay, cười gằn, cười gượng, cười giả dối, cười giòn, cười ghê rợn, cười hả hả, cười hả hê, cười hắt hắt, cười hì hì, cười hề hà, cười hề hề, cười hỉnh, cười hóm hỉnh, cười hồn nhiên, cười hùn, cười huề, cười khà, cười khan, cười khanh khách, cười khinh khỉnh, cười khảy, cười khì, cười khín, cười khoái trà, cười khúc khích, cười lả lơi, cười lanh lảnh, cười lão, cười lạt, cười lẳng, cười lén, cười lỏn lẻn, cười man rợ, cười mát, cười mỉa, cười miếng chi, cười mỉm, cười mơn, cười mũi, cười múm mím, cười nhạo, cười nụ, cười ngặt nghẹo, cười ngất, cười ngoại giao, cười ngỏn ngoẻn, cười nghiêng ngửa, cười nhoẻn, cười phì, cười quỷ quyệt, cười ra nước mắt, cười ranh mảnh, cười rặc rặc, cười rộ, cười rúc rích, cười rùm, cười ruồi, cười sau lưng, cười sặc sụa, cười sằng sặc, cười sâu sắc, cười tích toát, cười tình, cười tỏa toét, cười toe toét, cười tít mắt, cười tủm tỉm, cười thầm, cười thích thú, cười thỏa mãn, cười trây, cười trời, cười trước mặt, cười vang, cười vỡ bụng, cười xã giao, cười xều xào, cười xòa, cười xộ [2]

Ngoài ra còn một số từ: cười trừ, cười mỉm chi cọp, v.v.

Các sắc thái cười trong âm nhạc

… nụ cười ngày xưa chết trên bờ môi héo mòn tuổi đời…	buồn trong kỷ niệm
... ai cho tôi tình yêu để làm duyên nụ cười…	ai cho tôi tình yêu
… nhìn hoa cười đón mừng vui duyên nàng tình thơ ngây từ đây nát tan…	ai về sông Tương
… mỗi khi đơn vị dừng chân đồi hoa tím nhớ em nhớ cả nụ cười…	áo cưới màu hoa cà
… nụ cười hồn nhiên, đôi mắt ngó trông ta…	bà mẹ Gio Linh
… nụ cười khô héo trên môi…	ba tháng tạ từ
… có muôn vì sao đang nhìn mình mỉm cười…	bài ca của nàng
… rồi biết quên câu cười biết cho đôi dòng lệ rơi…	bao giờ biết tương tư
… nụ cười có đẹp trăng sao…	bao giờ em quên
… không còn nghe tiếng cười thâu đêm buồn ơi sao là buồn…	biết đến bao giờ
… bỏ trường mà đi bỏ lại đàng sau ánh mắt nụ cười bỏ lại đàng sau những buồn vui một thời…	bỏ trường mà đi
… như trẻ thơ không nụ cười như đời mình không lớn khôn thêm như bầu trời thiếu ánh sao đêm…	bông hồng cài áo
… em xin dâng ngàn tiếng cười tặng người anh yêu suốt đời…	buồn chi em ơi
… câu hát tiếng cười rộn ràng trong xóm nhỏ…	các anh đi
… nẻo đời muôn vạn lối yêu nhau vì lời nói mến nhau qua nụ cười…	căn nhà màu tím
… nào còn những phút hái hoa vườn trăng suốt đêm chung tiếng cười…	căn nhà ngoại ô
… thế gian thay nụ cười đón cho nhau cuộc đời trên đất mẹ vui khắp nơi…	câu chuyện đầu năm
… bông hoa trên phím tươi cười người tiên tặng đóa hoa đời xinh xinh…	cây đàn bỏ quên
… tôi có một người một người yêu dấu mà thôi nụ cười duyên dáng thật tươi…	cay đắng bờ môi
… áo trắng xuồng đưa mắt cười em khẽ gọi người thương em vẫn đợi chờ…	chiếc áo bà ba
… chiều qua bao nhiêu lần môi cười cho mình còn nhớ nhau…	chiều một mình qua phố
… một người đi với một người một người đi với nụ cười hắt hiu…	chuyện ba người
… rồi thời gian trôi qua môi nàng thiếu nữ bỗng vắng tiếng cười…	chuyện tình La Lan
… trong gian nan nên cất tiếng cười…	có điều gì gần như niềm tuyệt vọng
… chả bao giờ thấy nàng cười...	cô hàng xóm
… chân bước trên đường đầy hoa đào rơi tôi đã hình dung nét ai đang cười…/ … tai lắng nghe tiếng người nói cười xôn xao tôi biết người ta đón em tưng bừng…	cô láng giềng
… còn lại tiếng cười khóc giữa đời…	cỏ xót xa đưa
… chiều nay không có em mắt môi quên nụ cười…	cơn mê chiều
… ồ ngộ thay có con lợn quay xôi đầy mâm nè cau thì đầy buồng đây nguồn vui hiếm hoi ngày cưới trông thật là hay trông nó buồn cười…	đám cưới trên đường quê
… vì quê hương còn khổ tình yêu xin để đó cho xác chết ngậm cười cho nước mắt thôi rơi…	đan áo mùa xuân
… đây câu nhạc buồn cho em đó thay tiếng em cười vút ngàn sau…	đêm bơ vơ
… nhớ khi mẹ lo sớm chiều nhớ nụ cười khi nâng niu…	đèn khuya
… rộn ràng lòng cô gái đôi mươi thắm trên môi nụ cười…	đò chiều
… mi ướt mềm sao chia li môi thắm nụ cười…	đối diện người tình
… gặp nhau dù không dám cười nhìn nhau nhìn nhau mà lòng vẫn vui…	duyên kiếp
… vì đau thương quen rồi tìm vui trong nụ cười…	em không buồn nữa chị ơi
… hoa xuân vẫn cười mà trời xuân vẫn mưa rơi…	gác nhỏ đêm xuân
… đêm chơi vơi gạo cười tươi như truyền hơi ấm ấm lòng người…	gạo trắng trăng thanh
… bờ môi tắt hẳn nụ cười...	giã từ
… em nũng nịu cười nói sai là tại anh…	giọng ca dĩ vãng
… cười tươi như cô gái thơ ngây vui tình xuân…	giọt buồn không tên
… nụ cười này đôi mắt đó làm sao quên…	giọt lệ sầu
… thoáng thấy em cười vì mùa thương vừa chắp nối…	hai chuyến tàu đêm
… một ngày xa nhau nụ cười héo hắt…	hai đứa giận nhau
… xin giã biệt bạn lòng ơi trao trả môi người cười vì hai lối mộng hai hướng trông…	hai lối mộng
… quê hương khói lửa mỏi mòn sẽ rồi bình yên tiếng cười lại reo vui...	hát cho mai sau
… xuân không pháo nổ xuân không áo màu không nụ cười đưa duyên…/ … trẻ thơ vui tiếng cười xuân rộn ràng xuân về nơi nơi…	hẹn một mùa xuân
… còn nhớ nụ cười câu ca mát rượi chứa chan lòng người...	hình bóng quê nhà
… bạn bè đôi khi thấy tôi buồn chúng hay cười không nói đi yêu mà không dám nói...	hoa một tên người hai họ
… tiếng cười răng đã im lìm…	Huế đẹp Huế thơ
… giấu che mắt sầu môi hồng trang điểm nụ cười…	kẻ đến sau
… anh thương em từ nay cách biệt nụ cười…	khóc thầm
… ngày nao đã quen nhau vì chung hướng đời mình trót trao nhau nụ cười…	không bao giờ quên anh
… đây Tháp Mười phương nam tôi thân yêu vang tiếng hò hòa trong những tiếng cười	khúc ca Đồng Tháp
… cười lên đi trăng sắp tàn bóng xế hát lên đi để nung lòng nhân thế…	khúc ca ngày mùa
… gặp nàng nàng là thôn nữ mắt duyên cười say môi hồng…/ … ngày mai hạnh phúc nơi nơi reo cười quê hương thôi đau sầu ngăn sông núi cách chia	khúc hát ân tình
… hương ngát nơi nơi hồn quê càng thắm môi cười…	khúc hát mùa chiêm
… còn nghe tiếng hát nụ cười xinh tươi còn trong ánh mắt còn cầm tay nhau…	khúc tình ca hàng hang
… yêu nhau ta thầm nói nụ cười trao duyên mới ước vọng để mà vui…	khuya nay anh đi rồi
… tình đôi ta đẹp thêm ngắm trông vầng trăng cười trao duyên…/ … nắng cháy se vành môi tươi vai áo bạc phai miệng vẫn vui cười…/  … muốn nói nhưng lại thôi em e ai chê cười nên em ghi đôi lời…	lá thư không gửi
… muôn tiếng hát câu cười đang nhắn qua phương trời tìm mộng ngày qua…	lá thư miền Trung
… xin đem nguồn vui tới những đôi môi cằn cỗi lâu không cười…	lá thư trần thế
… ngày đầu năm sẽ vắng tiếng cười…	lời đầu năm cho con
… có nghe đêm trường tiếng ru hời có nghe đêm trường tiếng ai cười …	lối về đất mẹ
… nàng cười xinh xinh bên anh chồng độc đáo…	màu tím hoa sim
… hoa xuân rung rinh cười bên em đôi mắt nhung dịu buồn soi bóng anh…/ … đường phố hôm nay rộn tiếng cười tà áo thiên thanh về khắp nơi…	mây đầu núi
… mẹ tôi mỉm cười nhìn bóng con ngoan…	mẹ tôi
… giờ sống giữa lưng trời đôi khi nhớ chuyện đời mỉm cười thôi…	một chuyến bay đêm
… không vui sao người cười tươi đang vui sao người gục đầu…	một lần hiện diện (nụ cười chua cay)
… một mai xa nhau xin nhớ cho nhau nụ cười cho cuộc tình người hẹn hò nhau đến kiếp mai…	một mai em đi
… mưa cho thắm hoa đời mưa cho hết u hoài mưa cho đám lúa non mỉm cười…	mưa
… xin tặng anh người trai vì dân nụ cười em gái yêu với tình thương như ánh xuân…	mưa đêm ngoại ô
… đến mai sẽ là ngày muôn hạt chín lả lơi mình ngắm nhau cười…	nắng đẹp miền Nam
… em hỏi rằng ngày đi thương nhớ ai tôi mỉm cười dù thương cũng thế thôi nếu mà có nhớ thắm thiết đành câm nín thôi...	nẻo đường kỷ niệm
… mây đem mưa trở lại mưa hay nhiều lời khiến trăng mỉm cười…	ngăn cách
… thuyền ai qua sông nụ cười mênh mông…	ngẫu hứng lý qua cầu
… ngày còn em bên tôi đời là xuân với vạn câu cười…	ngày còn em bên tôi
… làn tóc nụ cười ngát hương từng bước dập dìu bước êm chỉ mình lòng tôi hoang vắng…/ … thì nhớ đừng vì có tôi mà nàng dấu vui không cười…	ngày cưới em
… ngày xưa đó mẹ ra đứng cười rung làn tóc trắng...	ngày đá đơm bông
… một nụ cười mời anh đưa em vào đời…	ngày đó
… vườn dâu trước hè cười đón người về…	ngày trở về
… ngày xưa lòng rất đẹp phơi phới đến trường học hân hoan tươi cười dưới nắng mai…	ngày xưa còn đi học
… môi em mỉm cười man man sầu đời tình ơi…	ngày xưa Hoàng Thị
… niềm vui lên khóe mắt lứa đôi chia những gian lao chia cả nụ cười…	ngày xuân thăm nhau
… nghìn trùng xa cách người đã đi rồi còn gì đâu nữa mà khóc với cười…/ … một tiếng thương ôi gửi đến cho người trả nốt đôi môi gượng cười…	nghìn trùng xa cách
... cuộc tình gieo dây tơ bên chiến y thế mà vẫn cười…	người nhập cuộc
… nụ cười nhăn nheo bỗng dưng lệ nhoè…/ … con ơi con ơi tiếng cười nào chan hòa nhớ tới nhớ tới biết bao trẻ thiếu nhà…	người về
… ưu tư chín mùi môi son biếng cười…/ … tiếng khóc hôm nao thay tiếng cười hôm nay…	nhận diện thời gian
… anh nghe tình yêu nhắc nhở êm đềm nhớ từng nụ cười ánh mắt…	nhớ người yêu
… dặn nhau gắn vui dù cho vành môi se khô mấy cũng mỉm cười…	nó và tôi
… đêm liên hoan Châu Pha như hoa xinh đẹp nụ cười sáng ngời…	nỗi buồn Châu Pha
… tiếng ru nét môi mỉm cười niềm tin yêu xóa tan sầu thương...	nỗi buồn đêm đông
… với nụ cười nàng quá xinh…	nụ cười sơn cước
… gửi giúp đến cố nhân mua nụ cười và xin ghi kỷ niệm một đêm thôi…	nửa đêm ngoài phố
… đêm tân hôn có người vui nhưng riêng nàng khóc mà trăng thì cười…	nước cuốn hoa trôi
… bằng câu ca tiếng cười tìm vui trong giấc mơ…	phố đêm
… yêu còn yêu tiếng cười ngày mới quen nhau ngỡ ngàng tình trong mắt sâu…	phố vắng em rồi
… ngàn hoa tươi cười khoe sắc khoe hương cho đời ngây ngất niềm vui…	quê hương bốn mùa
… tôi ra đi để được khóc được cười…	quê hương ơi thôi đành xa
… quê hương ta với bao nhiêu nụ cười hiền hòa…	quê hương ta
… hiu hắt tiếng bà mẹ cười vui vì nồi cơm ngô đầy…	quê nghèo
… ngoan ngoan con nhoẻn miệng cười trông con mẹ tưởng như đời nở hoa…	ru con
… cuộc tình tựa như áng mây trôi để nụ cười héo hắt trên môi…	ru nửa vầng trăng
… anh thương em cho em hết nụ cười anh yêu em cho em hết cuộc đời…	sao đành xa anh
… nhớ thương đầy vơi mộng thấy ai mỉm cười làn môi xinh tuyệt vời…	sầu tím thiệp hồng
… bóng cô sơn nữ miệng cười xinh xinh…/ … có cô sơn nữ miệng cười khúc khích ngắm anh lữ khách rồi lòng bâng khuâng…	sơn nữ ca
… mẹ già cười xanh như lá mới trong khu vườn…	ta thấy gì trong đêm nay
… ai nói với anh xa anh nhiều rồi em quên nụ cười tàn đêm ra đứng nhìn trăng đếm sao thương về xa xôi…	tâm sự của em
… vì nụ cười là nước mắt khô mà người đời che lấp đau thương…	tâm sự người hát bài hát quê hương
… cười run run râu trắng…	Tha La xóm dạo
… thèm ly bia qua tiếng nhạc mơ hồ cùng ngàn nụ cười ánh mắt giai nhân…	thành phố sau lưng
… trong thói đời cười ra nước mắt…	thói đời
… làn môi cười thắm như cánh hoa đào cách xa vì đâu…	thu ca
… anh đưa hoa sim cài lên áo bạc mình miệng cười an lành…	thư người chiến binh
… có ai biết được có mình tôi buồn giấu trong tiếng cười ngấn lệ thoáng qua hồn…	thương hận
… thương ai cười không nói ngập ngừng lá hôn vai…/ … thương nụ cười và mái tóc buông lơi… / … thương ai cười trong nắng ngập ngừng áng mây tan…	thương một người
… nắng lên hồng nụ cười quê em...	thương quá Việt Nam
… dừng bước chân dầu ngõ anh thấy nhà chơ vơ không tiếng cười trẻ thơ…	thương về quán trọ
… trên sông dài thuyền hoa giăng bao cô nàng miệng cười xinh xắn…	thuyền hoa
… nụ cười trên môi hay lệ sầu hoen mi khóc cho đời mình sao còn nhiều trái ngang…	thuyền xa bến đỗ
… một nụ cười thôi cũng đủ…/ … em xa rồi nụ cười đã tắt làm người ở lại có bao giờ vui…	tiễn đưa
… nụ cười em vẽ lên môi nhịp nhàng giỡn gió trăng chơi…	tiếng ca đó về đâu
… hoa hé cười xinh xinh chim hót chào thanh thanh…	tiếng hai đêm
… ngậm ngùi hân hoan tiếng cười đoàn viên…	tiếng sông Hương
… quê hương ơi dù sinh thác gửi cho người trong tiếng cười giọng khóc đầy vơi…	tình ca quê hương
… tiếng cười thay tiếng nói lời vui thay tiếng chào luyến trong theo tà áo…	tình đẹp mùa chôm chôm
… tôi về về tôi nhớ hàm răng răng cô mình cười…	tình hoài hương
… môi cười mà lệ như rơi…	tình kỹ nữ
… tính em hay cười tính anh yêu đời…	tình lính
… miệng còn cười buốt giá chân không giày thương nhau tay nắm lấy bàn tay…	tình nước
… hai mươi mấy xuân rồi tôi vẫn đi hoài nghe như vắng tiếng cười…	tôi chưa có mùa xuân
… nhớ hôm nào tiếng em cười người ra đi còn đi mãi mãi…	tôi vẫn nhớ
… đường mô Tôn Nữ sang chơi áo trắng quên cười nát dạ sông Hương…	Tôn Nữ còn buồn
… trả lại em đôi vòng tay âu yếm nụ cười trao…	trả lại em
… tôi lại gặp anh trời đêm nay sáng quá ánh trăng như hé cười sau ngàn lá…	trăng tàn trên hè phố
… cùng cười lên thắm tươi lúa ơi cho nhân loại được sống yên vui cho cung Hằng cũng hé môi cười cười lả lơi trong nhân thế yêu đời…	trăng thanh bình
… mơ về em giữa muôn hoa đua cười…	trọn đời thương nhau
… em về giữa thiên nhiên em cười em nói…	tuổi đời mênh mông
… cho ta cười trong nỗi xót xa đưa…	túy ca
… dù mình gian khổ trong mái tranh nghèo vang tiếng cười bầy trẻ thơ…	ước mộng đôi ta
… cười lên chan chứa tươi làn môi nhớ phút vui đêm nay…	về dưới mái nhà
… cho lệ này ngừng rơi tiếng cười còn vươn trên môi…	vết thương cuối cùng
… nước da đen giòn với nụ cười son…/ … nàng cười không nói ngước ra sông núi…	vợ chồng quê
… tiếng nói cùng tiếng cười giờ tao ngộ lưu luyến bên nhau…	vườn tao ngộ
… em em xé đi cho nát tan một nụ cười cho chết đi một cuộc đời tình ta trót trao lầm…	xé thư tình
… mai tôi đi rồi xin để lại đây xin để lại đây tiếng nói với tiếng cười…	xin cám ơn
… thôi em hãy quên tôi em hãy quên tôi như quên một nụ cười quên một nụ cười trong giấc ngủ trong chiêm bao…	xin hãy quên tôi
… ta đã quen quen từng hơi thở quen tiếng cười và sóng mắt đưa tin…	xin thời gian qua mau
… thương quê hương qua non thế kỷ không cười…	xin tròn tuổi loạn
… ngàn cô gái quê cười tươi đón gió mới…	xuân đã về

---

[1] Chép theo sách Hành trình vào thế giới Folklore Việt Nam, Vũ Ngọc Khánh, 2005, NXB Thanh Niên, tr. 500.

[2] Chép theo Việt Nam tự điển, Lê Văn Đức (cùng một nhóm thân hữu soạn), Lê Ngọc Trụ hiệu đính, Khai Trí, 1970.